Khi bạn bật điều hòa và cảm nhận làn gió mát lạnh lan tỏa, hay khi mở tủ lạnh thấy thực phẩm tươi ngon nhờ nhiệt độ lý tưởng, bạn có bao giờ nghĩ đến bộ phận nào đang "làm nên phép màu" đó không? Câu trả lời nằm ở dàn bay hơi hay còn gọi là dàn lạnh, nơi quá trình hấp thụ nhiệt diễn ra mạnh mẽ nhất, trực tiếp mang lại cảm giác mát mẻ cho không gian của bạn.
Nếu bạn đang thắc mắc dàn bay hơi là gì, nó có cấu tạo dàn bay hơi ra sao, dàn bay hơi có tác dụng gì, hay liệu dàn bay hơi là dàn nóng hay lạnh để không còn nhầm lẫn, thì bạn đã tìm đúng nơi rồi đấy. Bài viết này được xây dựng bởi đội ngũ chuyên gia của Avil Việt Nam, sẽ đưa bạn khám phá sâu hơn về "lá phổi" hút nhiệt của mọi hệ thống lạnh, từ điều hòa, tủ lạnh, kho lạnh cho đến cả hệ thống bơm nhiệt (heat pump), giúp bạn hiểu rõ hơn về cách chúng ta tạo ra và duy trì sự mát mẻ trong cuộc sống.
I. Dàn bay hơi là gì?
Dàn bay hơi (Evaporator) chính là bộ phận trao đổi nhiệt quan trọng bậc nhất trong hệ thống làm lạnh, nơi môi chất lạnh thực hiện nhiệm vụ chính: hấp thụ nhiệt từ môi trường cần làm mát. Môi chất lạnh ở trạng thái lỏng, áp suất thấp, nhiệt độ thấp sẽ đi vào dàn bay hơi. Tại đây, nó hấp thụ nhiệt lượng từ không khí trong phòng (hoặc từ thực phẩm, đồ uống trong tủ lạnh/kho lạnh) và chuyển hóa thành dạng hơi.
Chính vì nhiệm vụ hấp thụ nhiệt và làm mát không khí, dàn bay hơi thường được gọi thân mật là dàn lạnh - một cái tên nói lên đúng bản chất "lạnh buốt" của nó.
II. Dàn bay hơi có tác dụng gì?
Dàn bay hơi đóng vai trò không thể thiếu với các chức năng chính sau:
- Hấp thụ nhiệt và làm mát: Đây là nhiệm vụ trọng tâm. Môi chất lạnh trong dàn bay hơi liên tục lấy đi nhiệt lượng từ không khí hoặc vật thể xung quanh, làm giảm nhiệt độ của chúng xuống mức mong muốn.
- Biến đổi trạng thái môi chất: Dàn bay hơi là nơi môi chất lạnh chuyển từ trạng thái lỏng sang trạng thái hơi (quá trình bay hơi). Sự thay đổi trạng thái này kèm theo việc hấp thụ một lượng lớn nhiệt ẩn hóa hơi, giúp quá trình làm lạnh diễn ra hiệu quả.
- Khử ẩm không khí (làm khô): Khi không khí ẩm đi qua bề mặt lạnh của dàn bay hơi, hơi nước trong không khí sẽ ngưng tụ lại thành giọt lỏng và chảy xuống máng thoát nước. Đây là lý do tại sao điều hòa không khí không chỉ làm mát mà còn giúp không khí trong phòng khô ráo, dễ chịu hơn.
III. Dàn bay hơi là dàn nóng hay lạnh?
Đây là câu hỏi khá phổ biến và dễ gây nhầm lẫn! Để làm rõ, chúng ta hãy đặt dàn bay hơi vào mối quan hệ với dàn ngưng tụ (condenser).
1. Dàn bay hơi (Evaporator) chính là dàn lạnh
Luôn nằm bên trong không gian cần làm mát (trong nhà của điều hòa, bên trong tủ lạnh, bên trong kho lạnh). Tính chất bề mặt dàn rất lạnh do hấp thụ nhiệt. Quá trình giúp môi chất lạnh bay hơi.
2. Dàn ngưng tụ (Condenser) chính là dàn nóng
Luôn nằm bên ngoài không gian cần làm mát (cục nóng điều hòa đặt ngoài trời, dàn lưới phía sau tủ lạnh). Tình chất bề mặt dàn rất nóng do thải nhiệt. Quá trình giúp môi chất lạnh ngưng tụ.
Tóm lại, dàn bay hơi và dàn ngưng tụ là hai mặt của một đồng xu, hoạt động song song để di chuyển nhiệt năng. Một bên lấy nhiệt vào (dàn lạnh), một bên đẩy nhiệt ra (dàn nóng).
Đọc thêm: Hệ thống hvac là gì
IV. Cấu tạo dàn bay hơi
Dù có nhiều hình dạng và kích thước khác nhau tùy theo ứng dụng, cấu tạo dàn bay hơi về cơ bản đều bao gồm các thành phần chính sau:
1. Ống trao đổi nhiệt (Ống đồng hoặc ống nhôm): Thiết bị trao đổi nhiệt là "con đường" nơi môi chất lạnh tuần hoàn và thực hiện quá trình bay hơi. Ống thường được uốn thành nhiều đường zích-zắc hoặc hình xoắn ốc để tăng chiều dài và diện tích tiếp xúc. Vật liệu đồng/nhôm có khả năng dẫn nhiệt rất tốt, giúp truyền nhiệt hiệu quả từ không khí/vật thể vào môi chất lạnh.
2. Cánh tản nhiệt (lá nhôm): Là các lá nhôm mỏng, được xẻ rãnh và gắn khít vào các ống đồng. Mục đích chính là tăng diện tích bề mặt tiếp xúc giữa dàn và không khí lên hàng chục, thậm chí hàng trăm lần. Nhờ có cánh tản nhiệt, quá trình trao đổi nhiệt diễn ra nhanh chóng và hiệu quả hơn, giúp dàn lạnh hấp thụ được nhiều nhiệt trong thời gian ngắn.
3. Bầu góp/Ống phân phối: Được thiết kế để đảm bảo môi chất lạnh được phân bổ đều vào tất cả các ống trao đổi nhiệt, tránh lãng phí diện tích dàn.
4. Máng thoát nước ngưng: Khi hơi ẩm trong không khí ngưng tụ trên bề mặt lạnh của dàn, nước sẽ chảy xuống máng này và được dẫn ra ngoài thông qua ống thoát nước.
5. Quạt dàn lạnh: (Đặc biệt trong điều hòa) Quạt có nhiệm vụ hút không khí nóng từ trong phòng đi qua dàn bay hơi và thổi luồng không khí đã được làm mát ra ngoài, tạo ra luồng gió lạnh mà chúng ta cảm nhận được.
Tìm hiểu thêm: Máy nén lạnh là gì
V. Ứng dụng cụ thể của dàn bay hơi trong các hệ thống lạnh phổ biến
Dàn bay hơi được tùy chỉnh thiết kế để phù hợp với từng loại thiết bị và yêu cầu làm lạnh khác nhau:
1. Dàn bay hơi máy lạnh
Thường có thiết kế thanh mảnh, gọn gàng để lắp đặt bên trong phòng, có cánh tản nhiệt bằng nhôm mỏng và quạt gió ly tâm/hướng trục công suất lớn để thổi gió lạnh ra. Cần chú ý việc vệ sinh định kỳ dàn bay hơi điều hòa 3 chiều là cực kỳ quan trọng để tránh bụi bẩn, nấm mốc làm tắc nghẽn, gây giảm hiệu suất làm lạnh, tốn điện và ảnh hưởng đến sức khỏe.
2. Dàn bay hơi tủ lạnh
Có thể là các ống đồng/nhôm được uốn thành tấm ẩn bên trong thành tủ (đối với tủ lạnh không đóng tuyết) hoặc lộ ra ngoài thành các lá nhôm mỏng (tủ đông, tủ lạnh đóng tuyết). Thiết kế giúp tối ưu hóa không gian bên trong tủ để đảm bảo nhiệt độ đồng đều và hiệu quả bảo quản thực phẩm.
3. Dàn bay hơi kho lạnh
Lớn hơn rất nhiều so với dàn điều hòa hay tủ lạnh, được thiết kế để xử lý lượng nhiệt lớn trong không gian rộng. Thường có quạt ly tâm hoặc hướng trục công suất cao để lưu thông khí. Vật liệu giúp chịu được môi trường ẩm ướt và nhiệt độ thấp kéo dài. Các kho lạnh thường có thêm hệ thống xả băng (rã đông) tự động để duy trì hiệu suất làm lạnh.
4. Dàn bay hơi bơm nhiệt (heat pump)
Trong hệ thống máy bơm nhiệt heat pump, cùng một dàn trao đổi nhiệt có thể đóng vai trò là dàn bay hơi (khi làm mát) và dàn ngưng tụ (khi sưởi ấm), tùy thuộc vào chiều luân chuyển của môi chất lạnh (do van đảo chiều điều khiển). Dàn trong heat pump được thiết kế để hoạt động hiệu quả ở cả hai vai trò, thường có diện tích bề mặt lớn và khả năng trao đổi nhiệt tối ưu.
Tìm hiểu thêm: Van tiết lưu là gì
Dàn bay hơi, hay dàn lạnh, thực sự là một "lá phổi" không thể thiếu, liên tục "hít vào" nhiệt năng không mong muốn để "thở ra" không khí mát lành. Từ những chiếc tủ lạnh nhỏ bé đến hệ thống điều hòa khổng lồ, vai trò của nó luôn là cốt lõi trong việc tạo ra và duy trì sự thoải mái về nhiệt độ.
Hiểu rõ dàn bay hơi là gì, cấu tạo dàn bay hơi, tác dụng của dàn bay hơi và cách nó hoạt động trong các ứng dụng khác nhau sẽ giúp bạn không chỉ nắm vững kiến thức mà còn biết cách bảo dưỡng thiết bị đúng cách, đảm bảo hệ thống làm lạnh của mình luôn hoạt động hiệu quả, bền bỉ và tiết kiệm năng lượng. Khi gặp bất kỳ sự cố nào liên quan đến dàn bay hơi hay hệ thống lạnh, đừng ngần ngại tìm đến sự hỗ trợ từ các chuyên gia.
Đọc thêm: Hệ số COP và EER là gì
