Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon CBAM (Carbon Border Adjustment Mechanism) đang nổi lên như một yếu tố then chốt định hình lại bức tranh thương mại toàn cầu, đặc biệt là đối với các ngành công nghiệp xuất khẩu. Vậy CBAM là gì và tại sao doanh nghiệp Việt Nam cần đặc biệt quan tâm đến cơ chế này?
I. CBAM là gì? Tại sao doanh nghiệp cần quan tâm?
1. Định nghĩa CBAM
CBAM là một công cụ chính sách thương mại do Liên minh Châu Âu (EU) khởi xướng, nhằm mục đích ngăn chặn "rò rỉ carbon" (carbon leakage). Rò rỉ carbon xảy ra khi các doanh nghiệp chuyển hoạt động sản xuất gây ô nhiễm carbon cao sang các quốc gia có tiêu chuẩn môi trường lỏng lẻo hơn để tránh các quy định về khí hậu nghiêm ngặt tại EU.
Hãy tưởng tượng các nước ở Liên minh Châu Âu (EU) muốn giảm khí thải carbon để bảo vệ môi trường xanh. Họ đưa ra các quy định nghiêm ngặt, ví dụ như đánh thuế carbon đối với các ngành công nghiệp gây ô nhiễm lớn.
Tuy nhiên, các doanh nghiệp trong EU có thể tìm cách "lách luật" bằng cách chuyển nhà máy sản xuất của họ đến các quốc gia khác, nơi mà chính phủ không có quy định bảo vệ môi trường chặt chẽ như EU, hoặc thuế carbon thấp hơn, thậm chí không có.
Khi các nhà máy gây ô nhiễm này chuyển đi, lượng khí thải carbon không hề giảm trên toàn cầu, mà chỉ đơn giản là "rò rỉ" từ nước này sang nước khác. EU vẫn giảm được khí thải trên lãnh thổ của họ, nhưng tổng lượng khí thải toàn cầu vẫn vậy, hoặc thậm chí có thể tăng lên nếu các nước tiếp nhận có tiêu chuẩn môi trường quá thấp.
Hiểu một cách đơn giản, CBAM sẽ áp thuế carbon lên hàng hóa nhập khẩu vào EU được sản xuất từ các ngành công nghiệp có cường độ phát thải carbon cao. Mức thuế này tương đương với giá carbon mà các nhà sản xuất EU phải trả theo Hệ thống Thương mại Phát thải của EU (EU ETS).
2. Lý do EU triển khai CBAM
EU triển khai CBAM với hai mục tiêu chính:
- Ngăn chặn rò rỉ carbon: Đảm bảo rằng các nỗ lực giảm phát thải carbon của EU không bị "phá sản" bởi việc di dời sản xuất sang các nước khác.
- Thúc đẩy sản xuất xanh trên toàn cầu: Khuyến khích các nhà sản xuất trên toàn thế giới, bao gồm cả Việt Nam, chuyển đổi sang quy trình sản xuất xanh hơn, giảm phát thải carbon để duy trì lợi thế cạnh tranh khi xuất khẩu vào thị trường EU.
3. Đối tượng bị ảnh hưởng
CBAM sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến các doanh nghiệp xuất khẩu hàng hóa vào thị trường EU, đặc biệt là các ngành công nghiệp có cường độ phát thải carbon cao. Ban đầu, chính sách tập trung vào 6 ngành hàng chính:
- Xi măng
- Sắt thép
- Nhôm
- Phân bón
- Hydro
- Điện
Tuy nhiên, phạm vi của chính sách có thể sẽ được mở rộng trong tương lai để bao phủ nhiều ngành công nghiệp khác.
Tìm hiểu thêm: Carbon Footprint là gì?
II. CBAM áp dụng như thế nào?
Để chuẩn bị cho việc áp dụng CBAM, EU đã thiết lập một lộ trình cụ thể, bao gồm giai đoạn chuyển tiếp và giai đoạn thực thi đầy đủ:
1. Lộ trình áp dụng CBAM
- Giai đoạn chuyển tiếp (từ 1/10/2023 đến hết 2025):
Các nhà nhập khẩu hàng hóa thuộc danh mục CBAM vào EU bắt buộc phải thực hiện báo cáo lượng phát thải carbonembedded (phát thải trực tiếp và gián tiếp) trong sản phẩm. Giai đoạn này chưa áp dụng cơ chế tài chính, tức là chưa thu phí carbon.
- Giai đoạn thực thi (từ 1/1/2026):
Cơ chế CBAM chính thức có hiệu lực và bắt đầu thu phí carbon đối với hàng hóa nhập khẩu. Các nhà nhập khẩu sẽ phải mua chứng chỉ CBAM tương ứng với lượng phát thải carbon trong hàng hóa của mình.
2. Cách tính phí CBAM
Phí CBAM được tính dựa trên hai yếu tố chính:
- Lượng phát thải carbon embedded trong hàng hóa nhập khẩu: Được xác định dựa trên dữ liệu báo cáo của nhà nhập khẩu và các phương pháp tính toán tiêu chuẩn của EU.
- Giá carbon EU ETS: Giá chứng chỉ phát thải carbon trên thị trường EU ETS, biến động theo cung và cầu thị trường.
Công thức tính phí CBAM:
Phí CBAM = Lượng phát thải carbon embedded x Giá carbon EU ETS
Như vậy, lượng phát thải carbon càng cao và giá carbon EU ETS càng lớn, phí CBAM mà doanh nghiệp phải trả càng cao.
III. Tác động của CBAM đến doanh nghiệp sản xuất tại Việt Nam
Chính sách đặt ra những thách thức không nhỏ cho các doanh nghiệp sản xuất tại Việt Nam, đặc biệt là các ngành xuất khẩu vào thị trường EU:
1. Yêu cầu đối với doanh nghiệp xuất khẩu
Để đáp ứng yêu cầu CBAM và tránh bị áp thuế carbon, các doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam cần thực hiện các bước sau:
- Đo lường và báo cáo lượng phát thải carbon: Xây dựng hệ thống đo lường và báo cáo lượng phát thải carbon trong quy trình sản xuất, từ nguyên liệu đầu vào đến sản phẩm cuối cùng, theo tiêu chuẩn của EU.
- Giảm phát thải carbon: Triển khai các giải pháp công nghệ và quản lý để giảm lượng phát thải carbon trong sản xuất. Đây là giải pháp cốt lõi để giảm thiểu chi phí chính sách về lâu dài.
- Chuẩn bị hồ sơ và thủ tục CBAM: Nắm vững các quy định, thủ tục và yêu cầu báo cáo của chính sách để tuân thủ và tránh các rủi ro pháp lý.
2. Rủi ro nếu không có giải pháp giảm phát thải
Nếu doanh nghiệp Việt Nam không chủ động thực hiện các giải pháp giảm phát thải và đáp ứng yêu cầu CBAM, sẽ phải đối mặt với những rủi ro sau:
- Tăng chi phí xuất khẩu: Phải trả phí CBAM khi xuất khẩu hàng hóa vào EU, làm tăng chi phí và giảm lợi nhuận.
- Mất lợi thế cạnh tranh: Sản phẩm xuất khẩu bị đội giá do phí CBAM, trở nên kém cạnh tranh hơn so với các sản phẩm từ các quốc gia có phát thải carbon thấp hơn.
- Nguy cơ mất thị trường EU: Nếu không đáp ứng yêu cầu CBAM, hàng hóa có thể bị hạn chế hoặc thậm chí bị từ chối nhập khẩu vào EU, mất đi một thị trường xuất khẩu quan trọng.
Tìm hiểu thêm: Tiêu chuẩn ESG là gì?
IV. Các giải pháp giúp doanh nghiệp giảm phát thải CO₂ để đạt CBAM
Để vượt qua thách thức CBAM và biến nó thành cơ hội phát triển bền vững, các doanh nghiệp sản xuất Việt Nam cần hành động ngay từ bây giờ. Avil Việt Nam tự hào mang đến các giải pháp công nghệ tiên tiến, giúp doanh nghiệp giảm phát thải CO₂ hiệu quả và đáp ứng yêu cầu CBAM:
1. Giải pháp thay thế nhiên liệu hóa thạch bằng công nghệ tiết kiệm năng lượng
- Ứng dụng Heat Pump trong công nghiệp:
- Thay thế các hệ thống nồi hơi đốt than, dầu, gas truyền thống bằng Heat Pump công nghiệp hiệu suất cao. Máy bơm nhiệt Heat Pump sử dụng điện năng để "bơm nhiệt" từ môi trường, tiết kiệm đến 70% năng lượng so với nồi hơi đốt nhiên liệu hoặc điện trở.
- Giảm phát thải CO₂ trực tiếp từ việc đốt nhiên liệu và gián tiếp từ việc giảm tiêu thụ điện (đặc biệt khi điện được sản xuất từ nguồn than).
- Ứng dụng đa dạng cho sưởi ấm không gian, cung cấp nước nóng công nghiệp, sấy công nghiệp, gia nhiệt quy trình sản xuất…
Tìm hiểu thêm về công nghệ Heat Pump: Heat Pump là gì?
Đọc thêm về giải pháp: Heat Pump - Giải pháp đột phá Net Zero
- Máy điều hòa 3 chức năng:
- Điều hòa 3 chiều của Avil Việt Nam không chỉ làm mát và sưởi ấm mà còn tận dụng nhiệt thải từ quá trình làm lạnh để cung cấp nước nóng miễn phí.
- Tiết kiệm điện năng cho cả hệ thống làm mát và nước nóng, giảm phát thải CO₂.
- Cải thiện chất lượng môi trường trong nhà với khả năng kiểm soát nhiệt độ và độ ẩm tối ưu.
- Hệ thống năng lượng mặt trời:
- Lắp đặt hệ thống điện năng lượng mặt trời trên mái nhà máy, khu công nghiệp để tự sản xuất điện năng lượng sạch.
- Giảm phụ thuộc vào lưới điện quốc gia và giảm phát thải CO₂ từ sản xuất điện than.
- Kết hợp hoàn hảo với Heat Pump và điều hòa 3 chiều, tạo thành hệ sinh thái năng lượng tái tạo toàn diện, giúp giảm phát thải carbon tối đa.
Sản phẩm: Tấm pin năng lượng mặt trời
2. Tăng hiệu suất năng lượng để giảm lượng CO₂ bị đánh thuế
- Tối ưu hóa hệ thống nhiệt:
Heat Pump có hệ số COP (Coefficient of Performance) vượt trội so với nồi hơi truyền thống, biến 1 kWh điện thành 3-5 kWh nhiệt, giảm đáng kể lượng điện tiêu thụ và phát thải CO₂ trên mỗi đơn vị nhiệt lượng cung cấp.
- Điều hòa công nghiệp thu hồi nhiệt:
Điều hòa 3 chiều tận dụng nhiệt thải, giảm lãng phí năng lượng và giảm lượng điện cần thiết để tạo ra cùng một lượng nhiệt hoặc lạnh so với các hệ thống riêng biệt.
3. Ứng dụng công nghệ IoT và giám sát năng lượng
- Hệ thống quản lý năng lượng thông minh (SEMS): Avil Việt Nam cung cấp giải pháp SEMS giúp giám sát và quản lý toàn diện hệ thống năng lượng của nhà máy.
- Theo dõi thời gian thực (real-time) lượng điện tiêu thụ, hiệu suất hoạt động của Heat Pump, điều hòa, điện mặt trời…
- Phân tích dữ liệu và tối ưu hóa vận hành hệ thống, giảm lãng phí năng lượng và chi phí.
- Báo cáo năng lượng tự động, cung cấp dữ liệu chính xác và minh bạch cho việc khai báo CBAM.
- Tích hợp cảm biến đo lượng CO₂:
Hệ thống SEMS có thể tích hợp cảm biến đo lượng CO₂ phát thải từ các nguồn khác trong nhà máy (nếu có), cung cấp dữ liệu toàn diện và chính xác về lượng phát thải carbon, phục vụ cho việc báo cáo CBAM và các mục tiêu phát thải khác.
Tìm hiểu thêm: Chính phủ Việt Nam thúc đẩy năng lượng sạch: Heat Pump sẽ hưởng lợi ra sao
V. Case study: Doanh nghiệp đã áp dụng thành công để giảm CBAM
(Ví dụ 1): Nhà máy sử dụng Heat Pump thay thế nồi hơi, giảm phát thải
Một nhà máy sản xuất thực phẩm tại Châu Âu đã chuyển đổi từ nồi hơi đốt gas sang hệ thống Heat Pump nhiệt độ cao để cung cấp nhiệt cho quy trình chế biến. Kết quả:
- Giảm 60% lượng CO₂ thải ra từ hệ thống nhiệt.
- Tiết kiệm 45% chi phí năng lượng hàng năm.
- Đáp ứng tiêu chuẩn phát thải ngày càng nghiêm ngặt của EU, chuẩn bị tốt cho CBAM.
(Ví dụ 2): Doanh nghiệp lắp đặt hệ thống Solar + Heat Pump, giảm chi phí CBAM
Một nhà máy sản xuất linh kiện điện tử tại Châu Âu đã lắp đặt hệ thống điện mặt trời trên mái nhà kết hợp với Heat Pump để cung cấp nhiệt và điện cho nhà máy. Kết quả:
- Giảm 40% lượng điện năng tiêu thụ từ lưới điện, nhờ điện mặt trời tự sản xuất.
- Heat Pump giúp giảm thêm 30% năng lượng cho hệ thống nhiệt so với hệ thống cũ.
- Tổng cộng giảm đáng kể lượng phát thải carbon, giúp giảm thiểu chi phí CBAM khi xuất khẩu sản phẩm vào EU.
- Nâng cao hình ảnh thương hiệu xanh, thu hút khách hàng và nhà đầu tư quan tâm đến phát triển bền vững.
Đọc thêm: Xu hướng Heat Pump năm 2025
VI. Kết luận & hành động tiếp theo cho doanh nghiệp
Cơ chế CBAM của EU không còn là nguy cơ tiềm ẩn mà đã trở thành hiện thực, tác động mạnh mẽ đến các nhà máy sản xuất tại Việt Nam, đặc biệt là các ngành xuất khẩu chủ lực. Để tồn tại và phát triển bền vững trong bối cảnh mới, chuyển đổi xanh và giảm phát thải carbon không còn là lựa chọn mà là yêu cầu bắt buộc.
Avil Việt Nam sẵn sàng đồng hành cùng doanh nghiệp Việt Nam trên hành trình chuyển đổi xanh này. Các giải pháp Heat Pump, điều hòa 3 chiều và hệ thống điện mặt trời của chúng tôi không chỉ giúp nhà máy tiết kiệm năng lượng, giảm chi phí vận hành mà còn là chìa khóa để đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe của CBAM, mở ra cơ hội xuất khẩu xanh và nâng cao vị thế cạnh tranh trên thị trường quốc tế.
Hành động ngay hôm nay để đón đầu cơ hội:
- Liên hệ với Avil Việt Nam để được tư vấn chuyên sâu về các giải pháp công nghệ tiết kiệm năng lượng và giảm phát thải carbon phù hợp với đặc thù sản xuất của nhà máy bạn.
- Đánh giá hiện trạng sử dụng năng lượng và tiềm năng giảm phát thải tại nhà máy để xây dựng lộ trình chuyển đổi xanh hiệu quả.
- Đầu tư vào công nghệ xanh ngay từ bây giờ để đón đầu xu hướng thương mại xanh và đảm bảo tương lai phát triển bền vững cho doanh nghiệp.
Tìm hiểu thêm: Net Zero là gì?, Tín chỉ Carbon là gì?
Tìm hiểu thêm giải pháp: Heat Pump tận dụng nhiệt thải công nghiệp
Thông tin liên hệ:
CÔNG TY TNHH AVIL VIỆT NAM
Trụ sở chính: 37 Lô B2.44 Nguyễn Tất Thành, Phường Hoà Hiệp Nam, Quận Liên Chiểu,TP. Đà Nẵng, Việt Nam
Nhà Máy: Quốc Lộ 14B, Ái Nghĩa, Huyện Đại Lộc, Tỉnh Quảng Nam, Việt Nam
Điện thoại: 0919 007 133
Email: sale@avil.vn
